Voeding

Hoefgezondheid is het resultaat van een samenspel tussen diverse factoren die je kunt samenvatten in de 5 sleutels voor hoefgezondheid. Jij, als paardeneigenaar bent uiteindelijk verantwoordelijk voor alle 5 deze sleutels. Dit is het tweede artikel in een serie van 5 artikelen:  De tweede sleutel – Voeding voor gezonde hoeven. In dit artikel een overzicht van voedingstoffen die onontbeerlijk zijn voor het paard om een sterke, gezonde hoef te groeien en hoefproblemen op te lossen en te voorkomen.

Let op: Goede voeding is slechts 1 van de 5 sleutels. Alleen goede voeding zal niet leiden tot gezonde, sterke hoeven. De juiste trim, voldoende beweging, een gevarieerde ondergrond en adequate hygiëne zijn de andere factoren die van belang zijn voor hoefgezondheid.

Voeding voor hoeven
De hoeven zijn de barometer voor de algehele gezondheid van het paard. Voedsel voor gezonde hoeven verschilt in geen enkel opzicht van voeding voor een gezond paard in het algemeen. Kort samengevat bevat goed paardenvoer veel cellulose en weinig suiker en zetmeel. Het bevat genoeg essentiële aminozuren, omega vetzuren, vitamines en mineralen in de juiste hoeveelheid en verhouding.

Omdat hoeven constant slijten en vervangen worden door nieuw hoorn is het niet verwonderlijk dat een voedingsdeficiëntie vaak het eerste merkbaar wordt in de hoef (en de huid). Als er een tekort is aan bepaalde bouwstenen zal het moeilijk worden om een perfecte nieuwe hoefwand te groeien.

Het voedsel van het wilde paard
Niemand weet precies wat wilde paarden eten. Maar als we naar hun natuurlijke biotoop kijken (steppe) kunnen we zonder twijfel aannemen dat het wilde paarden dieet van nature rijk is aan cellulose en laag in suikers en zetmeel. Wilde paarden zijn wel 16 uur per dag bezig met eten en het zoeken ernaar. Ze eten verschillende soorten grassen, planten, takjes en mossen afkomstig van een groot gebied. De kans dat hun dieet te veel suiker bevat of een tekort aan mineralen is zodoende klein. De periode dat het voedsel in het wild het rijkst is valt samen met het jaargetijde dat de paarden de meeste energie gebruiken; de tijd dat veulens geboren worden, de merries hen zogen en de hengsten de merries dekken.

Ruwvoer
Tijdens de evolutie heeft het paard zich aangepast om te overleven op een arm dieet van moeilijk te verteren vezels. Het paard ontwikkelde een extra sterk gebit en speciale samenwerking met bacteriën die het mogelijk maakten de voedingsstoffen en mineralen uit de cellulose op te nemen.

paardengebit

Een beetje overkill voor een emmer slobber…

Cellulose bestaat uit niet-water-oplosbare koolhydraten en de vertering hiervan levert genoeg energie en bouwstoffen op voor bijna alle paarden. De grote massa fermenterende vezels in het achterste deel van het darmstelsel (blinde- en dikke darm) houdt paarden warm van binnenuit. Een groot deel van de dag zal een paard bezig zijn met het kauwen op ruwvoer en tijdens dit proces worden vele liters speeksel aangemaakt.

Een ruwvoer dieet is het meest geschikte dieet voor paarden. Het verlaagt het risico op de grootste problemen en voortijdige doodsoorzaken van het paard zoals hoefbevangenheid, koliek en maagzweren. Daarnaast verhoogt het de weerstand en vermindert het gedragsproblemen (verveling, spanning) en huidproblemen (zomereczeem).

Niet elk ruwvoer is hetzelfde. Goed ruwvoer is stengelig en bladerig. Ruwvoer voor normaal gezonde paarden bevat bij voorkeur minder dan 12% suiker. Voor paarden en ponies die riscio lopen op hoefbevangenheid of die hoefbevangen zijn (geweest) zou het totaal van suikers en zetmeel in het dieet zeker niet boven de 10% uit moeten komen. De kwaliteit en samenstelling van ruwvoer kun je niet op het blote oog beoordelen. Je zult het moeten laten testen om te weten wat er in zit en of het geschikt is als voeding voor jouw paard.

Er zijn tegenwoordig diverse soorten paardenvoeding op de markt die geen granen of melasse bevatten. Je kunt dit voer geven als aanvulling naast het hooi. Merken die geschikt voer hebben volgens de laatste inzichten zijn bijvoorbeeld Agrobs, Denghie, Equifyt, Hayster, Kräuterwiese, Landmühle en Vitalbix. Maar let op: niet alle producten van al deze merken zijn geschikt en samenstellingen worden soms door producenten aangepast. Bestudeer de etiketten dus goed en verzeker je er van dat er geen graan in verwerkt is en afvalstoffen uit de levensmiddelen industrie. Probeer ook altijd toevoegingen zoals conserveermiddelen te vermijden.


Het probleem van suiker en zetmeel

Een goed dieet voor paarden bevat in totaal minder dan 10 à 12% suiker en zetmeel. Het probleem met deze wateroplosbare, niet structurele koolhydraten is dat ze bij een teveel, de goede bacteriën, die nodig zijn cellulose af te breken, doden in de dikke en blinde darm. Hierbij komen gifstoffen vrij die ontstekingsreacties veroorzaken. Daarnaast kun je zeggen dat het voeren van graan het afbreken van ruwvoer bemoeilijkt doordat het de darmflora aantast.

Veel eigenaars zijn bang om te stoppen met bijvoeren van krachtvoer uit angst dat hun paard dun of futloos zou worden. Maar maak je niet ongerust: Er zijn talloze voorbeelden van paarden die juist niet goed op gewicht bleven op grote hoeveelheden biks en graan, maar na verloop van tijd (nadat de darmflora zich had hersteld) prima op gewicht bleven op alleen ruwvoer.

Er zijn paarden die zonder al te grote zichtbare problemen biks en granen aan te lijken kunnen. Dit zijn paarden die heel hard werken, zoals draf-, ren- of endurancepaarden. Toch zijn er tegenwoordig steeds meer endurancepaarden die uitsluitend op een hooi en gras dieet prima hun werk doen. Dit zijn dan ook de paarden die ook zonder ijzers kunnen sporten, hetgeen bij de graan gevoerde sportpaarden vaak niet haalbaar blijkt te zijn vanwege hoefproblemen zoals gevoeligheid.

Snoep
Je kunt je paard gerust af en toe een appel of een wortel geven, maar geen emmers tegelijk. Schrap suikerklontjes, pepermuntjes en melasse uit het dieet van je paard. Ook zogenaamde paardensnoepjes zijn vaak niet gezond hoewel er nu ook gezondere snoepjes te vinden zijn, maar je kunt je paard net zo goed belonen met een handje luzerne brok.

dreamstime_2033783

Productiegras (raaigras) is meer geschikt voor melkkoeien…

Gras
De meeste weilanden waarop paarden gehouden worden zijn meer geschikt voor melk- en vleesproductie van koeien. Productiegras (raaigras) kan een alarmerend hoog gehalte aan suikers bevatten. Onbeperkt grazen op dit soort weilanden maakt veel paarden te dik, en verhoogt daarmee de kans op insuline intolerantie en hoefbevangenheid.

Het suikergehalte in gras verandert constant. De seizoenen, het weer, bemesting en (over-) begrazing beïnvloeden de hoeveelheid suikers die het gras aanmaakt.

Paardeneigenaars proberen hun paarden op gewicht te houden door het gras te kort te laten afgrazen en de afmetingen van de weilanden te verkleinen. Helaas gaan paarden hierdoor minder bewegen en krijgen ze juist een hoger percentage suiker binnen omdat kort en gestrest gras meer suiker bevat.

Sommige experts beweren dat gras te gevaarlijk is voor paarden en dat grazen altijd de hoefgezondheid in gevaar brengt. Zo ver zou ik zeker niet willen gaan. Grazen is het meest natuurlijke gedrag in een natuurlijke houding. Het stimuleert sociaal gedrag, is goed tegen verveling en houdt paarden in beweging. Om geen gevaar op te leveren zorg je ervoor dat je paard niet te dik wordt en doe je aan stripbegrazing. Verdiep je hiernaast ook in natuurlijk weidebeheer en zaai weides opnieuw in met paardvriendelijke grassoorten.

Eiwitten
Eiwitten zijn nodig voor groei en herstel. Een overschot aan eiwitten weet het paard goed raad mee en wordt omgezet in energie. Er zijn 22 soorten aminozuren die nodig zijn om eiwitten op te bouwen. Een aantal kan het paard zelf aanmaken maar 10 soorten essentiële aminozuren zal het paard via het voedsel moet opnemen. De meeste van die aminozuren zijn ruim aanwezig in een ruwvoer dieet van gras en hooi. Alleen lysine en methionine zijn vaak te beperkt in ruwvoer aanwezig en zullen aangevuld moeten worden met andere soorten eiwitbron zoals luzerne of esparcette of in de vorm van een supplement.

De hoefwand bestaat voor 90% uit eiwitten in de vorm van verschillende soorten keratine. Geen wonder dus dat een tekort aan eiwit kan gezonde hoef groei belemmeren, met name een gebrek aan methionine en lysine.

Vetten
Het natuurlijke dieet van het paard is laag in vet. Normaal hooi bevat vaak minder dan 3% vet. Paarden hebben behoefte aan bepaalde vetzuren. Om huid en hoeven gezond te houden zijn omega 3 en omega 6 van essentieel belang. Omega 3 en 6 komen ruimschoots in de juiste verhouding (6:1) voor in groen gras. In de winter of als je paard beperkt graast is het belangrijk Omega 3 en 6 aan te vullen met gemalen lijnzaad. (150 tot 200 gram is vaak al genoeg).

De buitenste laag van de hoef bevat een bijzonder soort vet dat de hoef waterafstotend houdt van buiten en juist vocht vasthoudend binnenin. Met die bescherming wordt de hoef niet te zacht en droogt de hoefwand niet uit. Hoeven invetten is niet nodig en is niet goed voor ze.

Mineralen
De hoeveelheid mineralen in hooi en gras wordt beïnvloedt door vele factoren: De bodem, het weer, de bemesting, de plantensoorten… Sommige mineralen kunnen te beperkt in het ruwvoer aanwezig zijn, anderen juist te veel, of de verhouding tussen de verschillende stoffen is niet in evenwicht. Een standaard supplement bijvoeren heeft geen zin omdat dit niet afgestemd is op de unieke samenstelling van het hooi of gras dat je paard eet.

Calcium, fosfor en magnesium in de juiste verhouding is belangrijk voor de gezondheid van het paard en normale ontwikkeling van de hoeven. Een tekort aan magnesium kan een rol spelen bij hoefbevangenheid.

Voor de hoef zijn ook zink, koper en selenium van groot belang. Een tekort aan zink kan langzame groei en dunne, zwakke hoefwanden veroorzaken. Een tekort aan koper kan een rol spelen bij het ontstaan van rotstraal, barsten, abcessen en hoefbevangenheid.

Vitamines
Paarden hebben, net als mensen, behoefte aan vitamines. Sommige vitamines kan het paard zelf aanmaken zoals D en C en B12. In een dieet van hooi en gras zal een tekort aan andere vitamines zoals A en K zelden voorkomen.

De B vitamines zijn de belangrijkste vitamines voor de hoeven. Tekort aan vitamine B6 (pyridoxine) vermindert de kwaliteit van het keratine in de hoeven. Ook een tekort aan biotine (B8) leidt tot hoefproblemen. Onderzoeken tonen aan dat het supplementeren van biotine kan helpen de groei te versnellen en de kwaliteit te verbeteren, maar ook dat het lang niet altijd een meetbaar positief effect heeft. Het voeren van graan kan de absorptie van biotine verstoren. Paarden die graan krijgen zouden voor de zekerheid zeker dagelijks 10mg biotine gegeven moeten worden.

Een andere belangrijke vitamine voor de hoef is vitamine E.

Deficienties en overschotten
De belangrijkste voedingsstoffen voor gezonde hoeven zijn wereldwijd de meest deficiënte:

Eiwitten: Lysine, methionine
Vetten: Omega 3 en omega 6 vetzuren
Vitamines: Vitamine E, B6 (Pyridoxine) en B8 (Biotine)
Macromineralen: Calcium, Fosfor en Magnesium
Micromineralen: Zink, Koper, Selenium

Een ander veel voorkomend probleem is dat veel gebieden rijk aan ijzer of calcium zijn, in de bodem of het drinkwater. Hierdoor kan een realtief te kort aan andere stoffen ontstaan.

Belangrijke verhoudingen
IJzer, koper, zink en mangaan: 4:1:3:3
Paarden komen zelden of nooit snel ijzer tekort. Een teveel aan ijzer komt veel vaker voor en kan schadelijk zijn voor de gezondheid van het paard. Door een overschot aan ijzer in het dieet zal het paard relatief een tekort aan zink en koper krijgen. Het Ijzergehalte in gras en drinkwater is in veel gebieden hoog. Koper en zink gebrek komen veel voor.

Calcium, fosfor en magnesium: 4:2:1
De ideale calcium-fosfor verhouding ligt ergens tussen 1:1 en 2,5:1. Als er minder calcium dan fosfor in het dieet voorkomt zal er een calcium gebrek ontstaan. Een dieet voor groeiende paarden mag meer calcium bevatten (tot 6:1) zolang het dieet voldoende fosfor bevat.

hooi

Ruwvoer: Niemand kan raden wat er in zit (en wat niet)

Test je ruwvoer
Het grote probleem met ruwvoer is dat je niet weet wat er in zit:
Je weet niet wat er te weinig in zit
Je weet niet wat er te veel in zit
Je weet niet in welke verhouding

De enige manier om een goed dieet voor je paard samen te stellen is door je ruwvoer te laten testen. Het belang van een nutriënten analyse is om er achter te komen of het hooi überhaupt wel geschikt is als paardenvoer. Met een beetje pech voer je de hele winter letterlijk snoepgoed aan je paard. Je zult de kwaliteit van de hoeven achteruit zien gaan, en je hebt geen idee hoe dit komt. Als je dan je ruwvoer test en je komt er achter dat het 25% suiker bevat kun je je zelf wel voor de kop slaan!

Het belang van een mineralen analyse is van essentieel belang voor gezonde hoeven. Op basis van de gegevens van de analyse kun je de ontbrekende mineralen laten berekenen en zelf een supplement (laten) samenstellen.

Balancers
Als het laten samenstellen van een supplement op basis van ruwvoer analyse niet mogelijk is kun je daarvoor in de plaats ook een goede kwaliteit balancer voeren. Balancers zijn samengesteld op de meest voorkomende waarden van ruwvoer in Nederland / België en zijn ontwikkeld om deze te compenseren.

Positieve veranderingen
Positieve veranderingen van de hoef en de rest van je paard die je kunt verwachten als je paard de voedingstoffen krijgt die hij nodig heeft:

Hoefwand: Toename kwaliteit en dikte en snelheid van de groei
Hoefwand: Afname van groeiringen, flare, barsten en brokkels
Zool: Toename dikte en holheid van de zool, afname gevoeligheid
Witte lijn: Strakkere verbinding
Straal: Afname rotstraal en andere schimmelinfecties

De positieve invloed van een ruwvoer dieet met aanvullende mineralen op de kwaliteit van de hoef zal je totaal versteld doen staan. Als je deze verandering na enkele maanden waarneemt zul je je pas realiseren wat je paard daarvoor eigenlijk altijd tekort kwam! Misschien had je paard nooit problemen met z’n gezondheid of zijn hoeven, maar dan zul je merken dat het nog beter kon. Handig die hoef als barometer.

Goed voeren is een kunst
Een goed dieet samenstellen voor je paard is niet makkelijk. Als je paard op pension staat heb je wellicht weinig controle over z’n dieet. Als je geen grote hooiopslag hebt kan het testen van ruwvoer onbegonnen werk zijn.

Misschien voel je in je zelf weerstand om je paard van die heerlijk uitziende muesli af te halen. ‘Hij vindt het zo lekker!’ Of je je bent bang dat hij zonder biks niet kan overleven. Bedenk dat je de zorg hebt over een bijzonder steppedier. Hij is misschien bij je thuis geboren, maar dat heeft zijn natuurlijke behoeften en spijsvertering niet veranderd.

Informeer jezelf en wees creatief
Als je je omgeving enthousiast maakt kun je misschien op een creatieve manier omgaan met praktische problemen. Praten met de stalhouder en de leverancier van je ruwvoer kan oplossingen opleveren. Samenwerken met andere paardeneigenaars om ruwvoer in grotere hoeveelheden in te slaan en vaker nieuwe ladingen te testen kan uitkomst bieden. Wees creatief!

Misschien vind je een ruwvoeranalyse te duur. Maar schijn bedriegt. De juiste voeding voor je paard zal uiteindelijk je kosten enorm drukken. Je voerkosten zullen omlaag gaan. Je supplementenkosten zullen omlaag gaan. Je veearts kosten zullen omlaag gaan. Bekappen wordt eenvoudiger. Degene die uiteindelijk de meeste winst boekt is het paard zelf.

Meer artikelen over voeding

Het juiste lichaamsgewicht
Spijsvertering en hoefgezondheid
Suikerbietenpulp

Meer informatie:

Doe de NRC cursus van Dr. Kellon
Doe de cursus Equine Nutrition van de University of Edinburgh
Het artikel ‘Feeding the Hoof’ van dr Kellon (pdf)

Meer artikelen in deze serie

De 5 sleutels voor gezonde hoeven
Sleutel 1 – Voeding
Sleutel 2 – Bekappen
Sleutel 3 – Beweging
Sleutel 4 – Ondergrond
Sleutel 5 – Hygiëne