Hoefbevangenheid is de inflammatie (ontsteking) van de lamellen die de hoefwand met de voet verbinden. De ontsteking en zwelling van de dermale lamellen (lederhuid) is extreem pijnlijk voor het paard. Als gevolg van de inflammatie raakt de verbinding tussen de hoefwand en de voet verzwakt. In het meest extreme geval scheurt de hoefwand compleet los.

Hoefproblemen zijn problemen van het hele paard. En dit geldt extra sterk voor de problemen van de lamellen, die soms worden bestempeld als ‘schok orgaan’. De lamellen van het paard reageren extreem op problemen van de spijsvertering en stofwisseling

Een epidemie?
20% van alle paarden krijgt één keer of zelfs vaker met hoefbevangenheid te maken in z’n leven. Het is, op koliek na, de belangrijkste redenen voor euthanasie van paarden. Omdat hoefbevangenheid zo veel voorkomt wordt er veel onderzoek gedaan naar deze aandoening. Wetenschappers, veeartsen en hoefsmeden doen hun best om een manier of middel te vinden om hoefbevangenheid te genezen. Er is inmiddels zoveel informatie over hoefbevangenheid dat je er waarschijnlijk boeken en websites vol over zou kunnen schrijven.

Herkennen en voorkomen
Voor de paardeneigenaar is het niet zo heel interessant om alle details van hoefbevangenheid op microscopisch niveau te begrijpen. Voor de meesten van ons is een $10.000 stamcel behandeling ook geen haalbare kaart. Voor paardeneigenaars is het belangrijker om

1. te weten wat hoefbevangenheid is
2. te weten is hoe je hoefbevangenheid kunt voorkomen
3. hoe je kunt herkennen dat je paard risico loopt
4. hoe je het paard kunt helpen als hij toch hoefbevangen is geworden

De witte lijn
Om hoefbevangenheid te kunnen begrijpen is het handig om de anatomie van de hoef te kennen met in het bijzonder de witte lijn of lamellen.

De voet van het paard is, net als de rest van zijn lichaam, omhult met dermis (lederhuid). Bijzonder detail is dat het hoefbeen het enige bot is dat direct onder de lederhuid zit. Vanuit de lederhuid en de kroonrand wordt een heel speciaal soort extra hard epidermis (opperhuid) aangemaakt, namelijk de hoefwand. De aanmaak van het nieuwe hoorn vanuit de kroonrand zorgt ervoor dat de hoefwand naar beneden wordt geduwd alwaar het vervolgens hoort af te slijten.

Het dermis van de hoefwand heeft een speciale ribbelstructuur (de dermale lamellen). Elke hoef telt tussen de 400 en 600 lamellen en die hebben ook weer zijtakjes. Als je de lamellen van het dermis van de hoefwand vlak zou strijken meet het huidoppervlak per hoef wel een vierkante meter! De hoefwand heeft aan de binnenzijde een zelfde soort ribbelstructuur, de epidermale lamellen. De lamellen van de binnenkant en de buitenkant van de hoef passen perfect in elkaar en zijn zo sterk dat het vrijwel onmogelijk is om de twee zijden van elkaar af te trekken. De lamellen verbinding wordt vaak vergeleken met klittenband of een ritssluiting.

De nagels van de mens zitten op eenzelfde manier verbonden aan de vingers en tenen. De lamellen van de hoef zijn vergelijkbaar met het nagelbed. Als je ooit eens een nagel bent kwijtgeraakt heb je misschien een idee hoe pijnlijk hoefbevangenheid is.

Verschillende gradaties van hoefbevangenheid
Het klassieke beeld van hoefbevangenheid is een paard dat met de benen uitgestrekt voor zich uit staat en zich niet meer kan bewegen. De hoeven zijn heet, de kroonrand is ingezakt en de zool staat bol. Het paard is letterlijk ‘door zijn hoeven gezakt’.

In een minder ernstig geval zal het paard stijf lopen of draven en bestaat het risico dat zijn symptomen worden verward met artrose of een abces.

Bij nog mildere vormen zal de ontsteking van de lamellen alleen opgemerkt worden doordat het paard gevoelig is op harde ondergrond of steeds het gewicht verplaats van de ene naar de andere hoef. De hoeven voelen warm aan en er is een polsslag te voelen in de kootholte. Hoefijzers en pijnstillers lijken dan snelle en makkelijk oplossingen maar helaas wordt het probleem er alleen door verdoezeld. Omdat het paard ‘goed’ loopt zal er vervolgens niet meer naar de oorzaak worden gezocht.

De verschillende gradaties van hoefbevangenheid worden weergegeven in de Odel gradatie.
Obel 1 – Niet kreupel in stap wel in draf.
Obel 2 – Stijf en kreupel in stap en draf. Paard wil zich niet graag omkeren.
Obel 3 – Stijf en kreupel in stap en draf. Paard wil geen voet optilen.
Obel 4 – Paard wil niet meer bewegen.

Low Grade Laminitis / sub-klinische hoefbevangenheid
Er bestaat een nog een mildere vorm van hoefbevangenheid dan Obel 1. Dit wordt Low Grade Laminitis genoemd of subklinische hoefbevangenheid. Elke vorm van inflammatie van de lamellen is in feite lichte hoefbevangenheid. Zelfs al heeft het paard er niet zoveel last van dat hij kreupel loopt kun je door de hoeven goed te bekijken zien of het paard last heeft van (beginnende of regelmatig terugkerende) problemen met de lamellenverbinding. Horizontale randen, opgerekte witte lijn, flare en roze plekken in witte hoeven (boeduitstortingen) zijn signalen waardoor de alarmbellen bij elke paardeneigenaar zouden moeten gaan rinkelen!

Heel veel paarden hebben last van Low Grade Laminitis! Ik weet niet of ik te ver ga met de bewering dat bijna alle gedomesticeerde paarden hier last van hebben. Maar veel paarden die ‘niet zonder ijzers kunnen’, paarden die te dik zijn, paarden die last hebben van gevoeligheid, paarden met platvoeten of horizontale ribbel hoeven en alle paarden met opgerekte witte lijn zou je waarschijnlijk onder deze categorie kunnen vatten. Het is misschien geen probleem op de zachte ondergrond waar je doorgaans op rijdt en traint, maar ik zou toch iedereen willen aanmoedigen om perfectie na te streven als het om hoeven gaat. Streef naar superhoeven die over elk terrein kunnen gaan met de strakst mogelijke witte lijn en zonder flare!

Oorzaken van hoefbevangenheid
Er zijn verschillende soorten oorzaken van alle gradaties van hoefbevangenheid

• Gifstoffen
• Spijsvertering van koolhydraten
• Metabolische problemen

1) Gifstoffen
De lamellen van de hoef kunnen gevoelig reageren onder invloed van gifstoffen. Hoefbevangenheid kan veroorzaakt worden door tekenbeten, bepaalde giftige planten, sommige kunstmest soorten of door bloedvergiftiging, bijvoorbeeld door een infectie of een placenta die niet loskomt na de geboorte. Sommige paarden reageren met hoefbevangenheid op vaccinaties, wormkuren of medicijnen. De mate waarin de lamellen ontstoken raken kan varieren van zeer licht (wat gevoeligheid) tot complete afsterving van de dermale lamellen en het totaal afscheuren van de hoefwand.

2) Niet structurele koolhydraten
Een andere oorzaak voor alle gradaties van hoefbevangenheid is te vinden in de oplosbare koolhydraten (suiker en zetmeel) in de voeding van het paard. In de oudheid wist men al dat er verband bestond tussen hoefbevangenheid en voeding en werd het ‘Gerstziekte’ genoemd (Barley disease).

Verstoring van de spijsvertering
Een klassiek scenario voor acute hoefbevangenheid: Een paard ontsnapt en vreet zich vol in de graanschuur. De hoeveelheid zetmeel en suiker is te groot om verteerd te worden in de korte tijd dat het zich in de maag en dunne darm bevindt. Een grote massa onverteerde koolhydraten komt zodoende het achterste gedeelte van de spijsvertering binnen en zijn een feestmaal voor de streptococcus bovis die zich vervolgens snel vermenigvuldigen en de suikers omzetten in melkzuur.

De goede bacteriën die verantwoordelijk zijn voor het fermenteren van cellulose in het achterste gedeelte van de spijsvertering sterven af door de verhoogde zuurgraad. Hierbij komen gifstoffen vrij. De darmwand begint te lekken en de gifstoffen komen in de bloedsomloop terecht. Het gehele systeem van het paard raakt hierdoor onder stress en de glucose toevoer naar de lamellen wordt stilgelegd die hierdoor verzwakken of afsterven. Onder lichte druk kan dan de verbinding tussen hoefbeen en hoefwand afscheuren.

Niet lang na het ‘graanschuur incident’ wordt het paard doodziek met verhoogde hartslag, koorts en soms ook koliek en diarree. Niet lang nadat het paard weer iets opgeknapt lijkt wordt duidelijk dat het paard zwaar hoefbevangen is geraakt.

Zetmeel en suiker (graan, melasse, biks, etc)
Niet alleen als een paard in één keer veel graan eet kan hij hoefbevangen raken. Ook als het paard dag in dag uit en klein beetje te veel zetmeel en suikers gevoerd wordt kunnen de lamellen daar onder lijden. Elke keer als er onverteerde koolhydraten tot in de dikke darm en caecum doordringen komt de darmflora in de problemen en komen kleinere of grotere hoeveelheden gifstoffen in de bloedbaan terecht die in meerdere of mindere mate inflammatie veroorzaken van de lamellen.

Het voeren van granen is voor de meeste paarden niet nodig en niet wenselijk. Als graan toch een onderdeel van het dieet moet uitmaken is het belangrijk om per voerbeurt nooit meer dan 1 gram zetmeel per kilo lichaamsgewicht te voeren. Een paard van 500 kilo zou nooit meer dan een kilo graan per voerbeurt moeten krijgen.

Bij kleinere hoeveelheden graan zullen suiker en zetmeel de kans krijgen enzymatisch verteerd te worden in de maag en dunne darm en kan de fermentatie van cellulose in dikke darm en caecum onverstoord blijven plaatsvinden.

Fructaan (gras en hooi)
De meest voorkomende oorzaak van hoefbevangenheid is te veel fructaan (oligofructose OF). Van alle hoefbevangen paarden staat 60% in de wei. 30% staat een deel van de dag op de wei en slechts 10% staat niet op gras. De maand mei is de tijd van het jaar waarin hoefbevangenheid het vaakst voorkomt. Fructaan is op dat moment in de grootste hoeveelheden aanwezig in het snel groeiende gras. Andere factoren beïnvloeden ook de fructaan niveaus in de wei: De grassoort, het jaargetijde, de bemesting, het tijdstip van de dag. Je leest alles over gras op safergrass.org

De spijsvertering van het paard bevat geen enzymen die fructaan kunnen verteren. Fructaan komt dus altijd onverteerd het achterste gedeelte van de spijsvertering binnen waar het op dezelfde manier problemen veroorzaakt als andere soorten suikers en zetmeel.

In kleinere hoeveelheden, gelijkmatig verdeeld over een etmaal, kan fructaan in het gemiddelde gras weinig kwaad. Problemen ontstaan bij paarden die veel en vooral snel eten. Er zijn ponies die in 3 uur tijd de helft van hun dagelijke portie gras naar binnen kunnen werken.

In het minst erge geval hebben deze paarden regelmatig of chronisch gevoelige hoeven op hardere ondergrond. In ergere gevallen raken paarden zwaar hoefbevangen op het gras in de lente of zomer. Er zijn verschillende manieren waarop je het grazen kunt beperken: Stripgrazen, een gras-paddockparadijs of de tijd op gras beperken. Een graaskorf is een goede oplossing omdat het ervoor zorgt dat het paard kleine hoeveelheden gras binnenkrijgt. Binnen een aantal weken kun je al een groot verschil opmerken en krijgen zowel de hoeven als de darmflora de kans zich te herstellen.

Ook hooi bevat frustaan. Hooi met minder dan 10% suiker is geschikt voor paarden. En ook voor hooi geldt dat langzaam eten, en kleine beetjes tegelijk beter is. Een slowfeeder (hooinet) voorkomt dat je paard snel eet en zodoende te grote hoeveelheden fructaan tegelijk binnen krijgt.

Gebrek aan bepaalde mineralen
Een gebrek aan koper en zink of een overschot aan ijzer maakt de hoeven extra gevoelig voor problemen. Op stallen met veel ijzer in het drinkwater hebben veel paarden verwijde witte lijnen. Een goed idee dus om je hooi te laten testen en aan te vullen met de ontbrekende stoffen, of een goed hoefsupplement bij te voeren.

3) Metabolische problemen
Het paard is geëvolueerd om te overleven op cellulose rijk en energiearm voedsel. Paarden die bij uitstek goed zijn in een ‘eenvoudig’ bestaan zijn de zogenaamde sobere rassen zoals shetlanders, fjorden en haflingers. Zij hebben de neiging op rijker voedsel te dik te worden en ook hierdoor neemt het risico op insuline resistentie (EMS – equine metabolic disorder) en hoefbevangenheid toe. Ook paarden van andere rassen die te dik zijn lopen meer risico op ontstekingen van de lamellen.

De problematiek van deze dikke paarden (bodyscore 6 en hoger) is goed te vergelijken met diabetes II. De problemen die insuline resistente paarden hebben met hun hoeven vertonen grote overeenkomsten met problemen die diabetespatienten hebben met hun nagels, inclusief groeiringen en nagels die ontstoken raken en loslaten. Een nieuw inzicht in de studie naar hoefbevangenheid is dat in 70 – 90% van de gevallen een hormonaal probleem een rol speelt.

Paarden met insuline resistentie kun je herkennen aan harde vetophopingen op de manenkam en op de billen aan weerszijden van de staart. Voor dit soort paarden is een laag suiker en zetmeel dieet en zo veel mogelijk beweging van levensbelang. Onderzoek heeft ook aangetoond dat magnesium van belang is bij paarden met EMS.

Om het risico op insuline resistentie en gerelateerde hoefbevangenheid laag te houden is het belangrijk om te paarden:

• Veel beweging te geven
• Slank te houden
• Sober dieet te voeren
• Aanvullend magnesium

Hoefbevangenheid is in de meeste gevallen, net als diabetes, een welvaarstziekte! Wil je meer weten over de rol van insuline resistentie en hoefbevangenheid lees dat dit artikel van Pete Ramey.

Ook paarden met andere type problemen met het metabolisme zoals Cushings Disease (PPID – Pituitary pars intermedia dysfunction) lopen een verhoogd risico op hoefbevangenheid. Ook voor deze paarden is het zeer belangrijk om het dieet zo sober en natuurlijk mogelijk te houden om ze een zo lang mogelijke levensverwachting te geven.

Een goed onderhouden hoef loopt minder risico
In een hoef met een lange hoefwand wordt te veel druk/trekkracht uitgeoefend op de dermale lamellen (= huid!). Ook in hoeven met een hoge hiel staan de lamellen bij de teen onder extra hoge spanning. Zorg dus voor een goed bekapte, regelmatig onderhouden hoef met de juiste stand. Deze hoeven zijn beter doorbloed en daardoor minder bevattelijk voor problemen.

Een goede bekapping streeft naar een zo strak mogelijke witte lijn. De druk op de hoefwand en lamellen moet constant zo laag mogelijk blijven (dus geen ‘draagrand’). Een goede bekapping streeft naar een lage hiel, een korte teen, een dikke zool, en een gezonde straal die op de grond staat. Veel achterhoeven van paarden hebben een betere stand en betere natuurlijke slijtage dan voorhoeven. Dit is de reden waarom bevangen achterhoeven sneller genezen of het paard slechts bevangen raakt aan de voorhoeven in plaats van aan alle vier de hoeven.

In een goed bekapte natuurlijke hoef zal de schade binnen de perken blijven ook tijdens een periode dat de lamellen tijdelijk verzwakt zijn. Een mooi voorbeeld van een gezonde hoef van een paard dat de pech had hoefbevangen te raken door een tekenbeet vind je hier.

De lange weg naar herstel
Hoefbevangenheid is in veel gevallen te genezen. Elke dag groeit er nieuw hoorn vanaf de kroonrand naar beneden dat wel goed verbonden is. Met het juiste dieet, de juiste bekapping en (in het begin heel voorzichtige) beweging kun je er voor zorgen dat de nieuwe hoefwand ongestoord de onderrand kan bereiken. Na 6 maanden kan een hoefbevangen paard een aardig eind op weg zijn naar herstel, in sommige gevallen duurt het langer.

De eerste weken zijn het moeilijkste als het paard nauwelijks kan staan, te maken krijgt met zoolperforaties en zelfs huidzweren krijgt van het doorliggen. Lees hierover bijvoorbeeld het hartverscheurende verhaal van de Connemara pony Druid. In een volgende fase van het herstel kunnen abcessen het genezingsproces zwaar en extra pijnlijk maken.

Als het paard weer wat kan wandelen is een zachte zand bodem de meest geschikte ondergrond. Om het paard te helpen met de pijn kunnen de hoeven beschermd worden met hoefschoenen en zooltjes.

Soms verloopt het herstel niet geheel voorspelbaar en lijkt de hoef eerst echt alle kanten op te gaan in plaats van de goeie. Geef vooral de moed niet op! Geef je paard de kans om ziek te zijn en om te herstellen. Bij dissectie van kadaverhoeven komt men zeer regelmatig hoeven tegen die al prima op weg waren om een goed verbonden hoefwand te groeien. Omdat het paard na enkele maanden nog steeds niet goed liep is hij naar de slacht gebracht. Jammer als je aan de binnenzijde het harde bewijs ziet dat het paard nog een aantal maanden langer de tijd nodig had om te genezen.

Minimaal elke twee weken trimmen is heel belangrijk. Er moet voorkomen worden dat druk op de teen de nieuwe groei weer onder druk zet en van het hoefbeen aftrekt. De hiel moet zo laag mogelijk gehouden worden.

Gevallen die vrijwel hopeloos zijn om weer op de been te krijgen, zijn de chronisch hoefbevangen paarden zo lang met een ‘gekanteld’ hoefbeen hebben rond gelopen dat het hoefbeen weggesleten is of zwaar vervormd is geraakt. Het verdwenen bot komt niet meer terug. In het voorbeeld hiernaast is er zelfs geen bot meer waar de diepe buigpees zich kan aanhechten. Ik ben een groot voorstander van tot het uiterste gaan, maar een poging doen om zo’n paard te helpen vind ik triest en onnodig.

Passende lifestyle
Hoewel hoefbevangenheid met veel geduld en doorzettingsvermogen te genezen is blijft het echte grote ellende. Voorkomen is veel belangrijker dan genezen. Ik geloof dat alle paarden een lifestyle moeten worden geboden alsof ze al hoefbevangen zijn. Dat klinkt misschien wat extreem, maar hoe meer je je in hoeven verdiept hoe duidelijker dit zal worden.

Zorg voor een natuurlijk dieet met een NSC gehalte van minder dan 10%. Hiervoor is het nodig om je hooi te laten testen. Elke levering hooi kan een ander suikergehalte bevatten die kan oplopen tot wel 30%. Je zou je paard ook geen gif voeren!

Hou je paard actief door hem buiten te laten leven met andere paarden. Hou je paard in conditie en zijn gewicht onder controle.

Een sobere en actieve basis lifestyle kun je dan voor de paarden die het minste risico lopen en het meeste werk doen aanvullen met iets meer gras of wat appels of wortels. Ik denk niet dat je de grenzen moet gaan opzoeken van wat de stofwisseling en spijsvertering van je paard aankunnen. Zie je paard als een wild steppedier, geboren in gevangenschap en geef hem wat hij van nature nodig heeft. Zo verminder je de kans op alle hoefproblemen, inclusief hoefbevangenheid.

Natuurlijk versus traditioneel
Boxrust, pijnstillers, ontstekingsremmers, stamcel behandeling en andere medicijnen en injecties zullen niet helpen bij het groeien van een gezonde, goed verbonden hoefwand. Ook speciaal beslag dat bij hoefbevangenheid wordt gebruikt werkt niet of zelfs averechts. Hoefijzers belemmeren de bloedsomloop en vertragen het genezingsproces. Daarnaast worden bij speciaal beslag de hielen verhoogd terwijl er juist naar gestreefd zou moeten worden de onderzijde van het hoefbeen meer parallel aan de grond te krijgen.

Alleen het paard zelf kan gezonde goed verbonden hoeven groeien, mits hem geboden wordt wat hij van nature nodig heeft:

• Geschikte voeding, in kleine hoeveelheden tegelijk
• Regelmatig bekappen in overeenstemming met zijn anatomie
• Voldoende beweging

Voorkom HB – alle tips op een rijtje

Beperkt fructaan
– Graaskorf
– Paddockparadijs
– Stripgrazen
– Korter grazen
– Hou de fructaanindex in de gaten
– Test hooi op NSC (non structural carbohydrates)
– Hooi eventueel weken

Beperk graan en suiker
– Liever geen graan of in zeer kleine hoeveelheden tegelijk
– Zeker geen suiker, snoep, melasse

Trimmen
– Vaak bekappen
– Hoefwand kort en afgerond
– Korte teen / lage hiel
– Gezonde straal
– Niet snijden in de zool

Beweging & lichaamsgewicht
– Dag en nacht vrije beweging
– Hou het paard in conditie
– Hou het paard slank

Ruwvoer aanvullen met
– Magnesium
– Koper en zink
– Andere stoffen die te kort komen

Observeer risico’s
– Verbrede witte lijn / flare
– Horizontale ringen
– Roze plekken (bloeduitstortingen)
– Hoge hielen
– Gevoeligheid
– Harde vetophopingen manenkam en boven de staart
– Platte of bolle zolen

Interessante artikelen
Laminitis Re-defined, Jaime Jackson

Gerelateerde case studies:
Trefine, een hoefbevangen shetland pony
Bambi, een hoefbevangen pony met Cushings