Steunsels

Steunsels zijn een niet altijd goed begrepen onderdeel van de hoef. Steunsels worden soms niet herkend of tijdens het bekappen over het hoofd gezien, met alle problemen van dien.

Wat zijn steunsels?
De steunsels worden vaak beschreven als “dat deel van de hoefwand (groen) dat bij de hiel (geel) de bocht omgaat en vervolgens naar binnen langs de straal loopt”. Het naar binnen omgeslagen deel van de hoefwand, dat parallel loopt aan de straal, wordt steunsel genoemd of verzenomslag (blauw).

Als je iets gedetailleerder naar de anatomie van de hoef kijkt blijkt dat de steunselhoornpijpjes vanuit papillen onderop de hoefkraakbeenderen groeien en bevestigd zijn aan de interne voet met een driehoekig stukje dermale lamellen. Je zou dus kunnen zeggen dat de steunsels en de hoefwand drie verschillende constructies zijn die bij de hiel samenkomen en zich daar naadloos aan elkaar verbinden. De hiel bestaat dus voor de helft uit steunsel en voor de helft uit hoefwand (zie stippellijntje in het gele gebied).

De hiel (geel) draagt gewicht in stilstand, de steunsels zijn ‘passief dragend’, oftewel ze komen pas onder druk in aanraking met de ondergrond

Het is wat verwarrend maar steunsels zijn niet bedoeld om over de hele lengte te steunen. Alleen het deel van het steunsel dat deel uitmaakt van de hiel (geel) is bedoeld om actief gewicht te dragen. De hiel vormt een stevig driehoekig plateau waarop het paard kan staan en rusten.

De hieldriehoek (rood) is het driehoekige stukje zool binnen driehoek die de hoefwand en de steunsels vormen. Onder de hieldriehoek is de interne voet bekleedt met zoolcorium. Het is belangrijk dat in dit gebied dan ook zool groeit en het niet bedekt wordt door het hardere steunsel materiaal dat het zoolcorium er onder doet kneuzen. In het engels heet de hieldriehoek ‘Seat of corn’. Een corn is een abces in de zooldriehoek, veroorzaakt door een kneuzing.

Steunsels vormen de wand langs de straal vanaf het diepste punt van de zijdelingse groeven tot vlak boven het niveau van de zool. De hoek waaronder de steunselwand hoort te groeien is vrij recht, ongeveer dezelfde hoek als die van de hoefwand. Zodra de hoornpijpjes beginnen te verbuigen verliezen ze hun positieve functie en kunnen ze een probleem gaan vormen.

De lengte van de steunsels
Steunsels lopen taps toe richting de punt van de straal en stoppen halverwege de lengte van de straal (of de lengte van de middelgroeve). Dit is waar de lamellen van het steunsel binnenin de capsule ophouden. Overtollig steunselmateriaal wordt naar voren toe langs de punt van de straal geperst. Langs de punt van de straal kan zo een groeve ontstaan terwijl hier (als we naar de bekleding van de interne voet kijken) alleen zool hoort te groeien. De straalgroeve is bedoeld alleen langs de achterste helft van de straal te lopen. Het einde van de lamellenaanhechting van de steunsels zie je vaak terug als bartsje halverwege de lengte van de straal. Steunselmateriaal dat voor dat punt geduwd is kan voor kneuzingen en gevoeligheid zorgen.

Steunsels hebben, net als de rest van de hoefwand, gepigmenteerd en ongepigmenteerd hoorn en een witte lijn.

Het einde van de interne aanhechting van de steunsels herken je dikwijls als een barstje halverwege de lengte van de straal.

Waar dienen steunsels voor?
Elke stap die het paard neemt zet de hoef uit. Als de voet weer opgetild wordt krimpt de hoef weer in. Dit uitzetten en inkrimpen wordt hoefmechanisme genoemd en helpt het paard met de bloedsomloop in het onderbeen en de schokdemping.

Steunsels zorgen dat de hoefwand niet onbeperkt kan uitzetten tijdens het landen en is één van de eigenschappen van de hoef die er voor zorgt dat de hoef weer terugveert in z’n oorspronkelijke vorm. Steunsels zijn als het ware de ankers van de hoef. Om een goede samentrekkende werking te hebben zullen steunsels in de juiste hoek moeten staan.

Blauwe lijn: Hoef is opgetild. Rode lijn: De hoef zet uit onder druk.

Daarnaast vormen de steunsels een soort interne springveer en bescherming voor de flexibele delen in de achterkant van de hoef.

Groei en slijtage
Steunsels groeien onder normale omstandigheden op het zelfde tempo als de hoefwand. Net als de hoefwand slijten steunsels af als paarden lange afstanden afleggen over een ruig terrein. Elk steentje en elke scherpe zandkorrel zal steunsels een beetje afslijten en bijschuren. Paarden die op een zachte bodem leven en wonen zullen hulp nodig hebben bij de natuurlijke slijtage van de steunsels.

Bij paarden met rotstraal groeien steunsels soms extra snel. Het zou kunnen dat het onderliggende dermis geirriteerd is en daardoor gestimuleerd wordt om extra snel epidermis aan te maken. En dit blijft blijkbaar niet alleen beperkt tot het dermis van de straal alleen. Andersom veroorzaken overgroeide steunsels ook problemen voor de gezondheid van de straal, waarschijnlijk door een belemmering van de bloedsomloop.

Trimmen of niet?
Er zijn hoefspecialisten die de visie hebben dat steunsels niet bijgehouden hoeven te worden. Die hebben waarschijnlijk leren bekappen van mensen die paarden houden op een rotsachtige ondergrond. Zo’n less is more mentaliteit zal voor paarden op de zachte nederlandse bodem niet goed werken.

Er zijn ook traditionele hoefsmeden die steunsels niet bijhouden. Traditionele smeden hebben de reputatie dat ze overal graag in snijden. Ik was erg verbaasd om in Nederland zoveel compleet door steunsels overgroeide zolen aan te treffen. Weten de hoefspecialisten niet hoe de onderkant van de hoef eruit hoort te zien? Laten ze de steunsels zitten omdat ze denken dat het paard hier voordeel bij heeft? Of vinden ze het gewoon te veel werk om het er af te peuteren?

Een van de bekappingsproblemen die ontstaat bij gebrekkig steunselonderhoud is dat de hielen niet voldoende verlaagd kunnen worden. Omdat de hiel voor de helft uit steunsel bestaat en al het hoorn in een ‘voorwaarts neerwaartse’ richting groeit, zullen te lange of overgroeide steunsels een belangrijke bijdrage leveren aan het ondergeschoven raken van de hielen. De hiel wordt niet alleen hoger maar verplaatst ook naar voren toe als hij te lang wordt.

Overgroeide steunsels kunnen veel problemen veroorzaken: Gevoeligheid, kneuzingen, rotstraal, abcessen en alle problemen die gerelateerd zijn met hoge hielen, gebrekkige schokdemping en toonlanden, onder andere hoefkatrolontsteking.

Verschillende diktes
Bij alle paarden zijn de steunsels net iets dunner dan de hoefwand bij de kwartieren. Maar net zoals sommige paarden(rassen) veel dikkere hoefwanden hebben dan andere, zo verschilt ook de dikte van de steunsels. Sommige paarden hebben dunne steunsels die makkelijk afslijten. Andere paarden hebben steunsels die dik en sterk zijn. Sommige steunsels groeien netjes rechtop, andere buigen direct om onder de verkeerde druk. Steunsels moeten door een bekapper onderhouden worden anders kunnen deze paarden in de problemen raken.

Overgroeide steunsels
Er zijn verschillende soorten overgroeide steunsels:

Steunsels die in de juiste hoek of heel rechtop groeien maar te hoog (lang) zijn gelaten.
Steunsels die over een deel of over de hele zool gegroeid zijn (lijkt op een dubbele zool)
Steunsels die naar voren gericht zijn en de hielen mee naar voren trekken (onderschuiven)
Steunsels die de zijkanten van de hoef naar buiten drukken (hiel- en kwartierflare)

1) Hoge overgroeide steunsels
Steunsels die recht naar beneden groeien en onder druk komen staan kunnen omhoog de zool ingedrukt worden. Zoals je ziet op de foto’s hieronder blijft er dan niet veel plek over voor de interne onderdelen van de voet. De steunsels van deze hoef zijn wel 2,5 cm hoog en de zijdelingse straalgroeve was enorm diep. De hele achterkant van de hoef werd hierdoor (in combinatie met hoge hielen) omhoog getild met als gevolg dat het hoefbeen niet langer parallel aan de grond stond maar naar voren kantelde. Op de rontgenfoto is te zien dat dit paard ook hoefbevangen was.

Te lange steunsels kunnen omhoog, de flexibele achterkant van de hoef ingedrukt worden

2) Over de zool heen gegroeide steunsels
Na maanden of jaren verkeerd onderhoud kunnen steunsels zo ‘out of control’ gegroeid zijn dat ze de hele zool bedekken. Je kunt het soms al aan het geluid horen. De hoef maakt geen hol klip-klop geluid doordat de hele zoolholte vol is gegroeid met materiaal dat er niet hoort. Met steunsels die zo overgroeid zijn zullen de hoeven weinig hoefmechanisme hebben. Soms is het mogelijk het hele geval er in één keer af te trekken en wordt het aangezien voor een valse zool (maar dat is iets anders). Als de overgroeide steunsels dik en compact zijn kan het een flink snijwerk zijn om al het materiaal te verwijderen. Tussen zool en steunsel kan een flinke laag rot en schimmel zitten. Paarden met zulke overgroeide zolen kunnen last krijgen van abcessen.

Steunsels kunnen door gebrek aan onderhoud ver over de zool heen groeien, tussen steunsel en zool kan zich een laag rot en schimmel bevinden.

3) Steunsels die de hielen doen onderschuiven
Naar voren toe getrokken steunsels zien er niet direct uit alsof ze te lang gelaten zijn omdat er niets uitsteekt. Toch kunnen steunsels in deze stand voor flinke problemen zorgen omdat ze dan over de zool liggen en het onderliggende zoolcorium kunnen kneuzen. Op de foto hieronder zie je hier een voorbeeld van. De steunsels zijn naar voren getrokken en daardoor wordt de hiel mee naar voren getrokken. Dit is logisch als je bedenkt dat de hiel voor de helft uit steunsel bestaat. De zijdelingse straalgroeven zijn open getrokken en te wijd geworden. In een geval als dit is het belangrijk de steunsels kort te houden en de positie en stand van de steunsels te verbeteren. Dit zal helpen bij het probleem van de ondergeschoven hielen. Daarnaast moeten ook de teen kort gehouden worden en afgerond. De hielen moeten op de natuurlijke hielhoogte gehouden worden, naast het breedste deel van de straal.

Links: Ondergeschoven hielen door naar voren getrokken steunsels
Recht: hielen en steunsels in betere stand en positie hoewel al het steunsel voor de barst nog steeds voor problemen zorgt

4) Naar buiten gerichte overgroeide steunsels
Steunsels die richting de kwartieren overgroeien veroorzaken kwartierflare. In sommige hoeven groeit het ene steunsel netjes recht naar beneden maar ligt de andere over de zool richting de hoefwand. De hoef zal dan aan die kant kwartierflare ontwikkelen maar aan de andere kant niet. Dit veroorzaakt asymmetrische hoeven. Het paard kan hierdoor gaan maaien. Ook voor deze steunsels is het belangrijk om ze kort te houden.

Steunsels kunnen de kwartieren naar buiten drukken (kwartierflare)

Als je hoeven met kwartierflare rondom even kort bekapt (volg de buitenste rand van de zool) zul je zien dat deze hoeven vanzelf kwartierboogjes zullen krijgen. Overdreven hoge kwartierboogjes zijn het resultaat van de overgroeide steunsels die de zool omhoog hebben geduwd. Als je de overgroeide steunsels netjes kort wegsnijdt zal na een aantal bekappingen de zool weer dalen en zullen de kwartierboogjes minder hoog worden of verdwijnen.

Wegsnijden van overgroeide steunsels
Overgroeide steunsels wegsnijden is in het begin niet heel makkelijk. Verwijder overgroeide steunsels met een hoefmes in kleine plakjes alsof je een aardappel schilt. Hou je mes hierbij parallel aan de zool. Voor het definiëren van het steunsel is het handig om je mes rechtop te houden en met de krul te werken. Ga je niet in één keer te diep of te ver. Ga er zeker niet in hakken of schrapen, en blijf goed kijken wat je doet. In zwarte hoeven is het makkelijker, omdat je goed het verschil ziet tussen het ongepigmenteerde steunsel en het niveau van de zwarte zool. In witte hoeven kan het lastig zijn om het verschil te zien tussen steunsel, zool en de witte lijn van het steunsel. Werk bij goed licht, hou eventueel een vergrootglas bij de hand. Vermijd snijden in de zool en ga op zoek naar spierwitte kleur van de ongepigementeerde wand en volg dit witte hoorn om het steunsle te definiëren.

Snij overgroeide steunsels bij tot net boven het niveau van de zool. Als steunsels (weer) recht groeien kun je ze gerust iets boven de zool laten uitsteken zolang ze geen druk van onderaf ondervinden.

Als steunsels diep de zool ingedrukt zijn en ze worden eindelijk bijgesneden kan het lijken alsof de steunsels steeds weer in een razend tempo teruggroeien of blijven op-poppen. Dit lijkt zo omdat de zool het steunsel materiaal eruit aan het werken is. Als je volhoudt en het materiaal blijft verwijderen stopt dit proces als de hoef klaar is met de opruimactie. Dan kan de hoef zich gaan herstellen en de juiste vorm en functie hervinden.

Na het bevrijden van hoeven uit de beklemming van overgroeide steunsels kunnen abcessen ontstaan. Dit is één van de manieren waarop de hoef dood materiaal afvoert van kneuzingen die zijn ontstaan door de overgroeide steunsels.